English
คนไทยเจอปัญหา PM2.5 มาแล้ว 20 ปี
เมื่อเราต่างฝันถึงวันไร้ฝุ่น
แต่ทำไมเราแก้ไม่ได้สักที
"ช่วงหน้าฝุ่นครั้งก่อน ผมรู้สึกระคายตาข้างซ้ายจนต้องไปโรงพยาบาล หมอเอาวัตถุปลายแหลมเขี่ยบางอย่างออกจากกระจกตาของผม เขาโชว์ไอ้ที่เขี่ยออกมาให้ดู มันเล็กมากจนผมมองไม่เห็น หมอบอกว่าเป็นฝุ่นละออง"
ธราธร อินทรเทพ เล่าให้เราฟังระหว่างช่วงเวลาที่พักจากการวิ่งรถ เขาใช้เวลาบนถนนวันละ 14-16 ชั่วโมง ขับมอเตอร์ไซค์รับส่งคนและอาหารผ่านแอพพลิเคชั่นหลากหลาย เขาทำงานนี้มาแล้วหลายปีเพราะรักในความอิสระของงาน
"หลังจากวันนั้น ผมต้องปิดตา วิ่งงานไม่ได้ 2-3 วัน และไปหาหมอเป็นระยะ หมอแนะให้สวมหน้ากากและใส่หมวกกันน็อกที่ปิดกระจกบริเวณตา แต่ผมก็ทำไม่ได้ตลอดเพราะเวลาวิ่งกลางคืนมันมองไม่เห็น"
PM2.5 คือ ฝุ่นที่มีขนาดเล็กกว่าเส้นผม (2.5 ไมครอน) ทำให้รอดจากการดักจับของระบบทางเดินหายใจและเข้าไปถึงถุงลมฝอยของปอดได้โดยตรง อาการเบื้องต้นคือไอ หายใจไม่ถนัด ระคายเคืองผิว
เมื่อเราหายใจอากาศที่มีปริมาณฝุ่นสูงเกินมาตรฐานความปลอดภัยนาน ร่างกายจะสะสมสารอันตรายที่อยู่ในฝุ่น ไม่ว่าจะเป็นโลหะหนัก สารก่อมะเร็ง และสารก่อภูมิแพ้ เพิ่มความเสี่ยงโรคต่างๆ คล้ายการสูบบุหรี่
ช่วงที่ธราธรไม่สบาย แถวบ้านเขามีค่าฝุ่นเกินมาตรฐานถึง 35 วัน
พฤศจิกายน
ธันวาคม
มกราคม
กุมภาพันธ์
มีผลกระทบต่อสุขภาพ
ค่า PM2.5 เฉลี่ย 24 ชม.มากกว่า 90 มคก./ลบ.ม.
เริ่มมีผลกระทบต่อสุขภาพ
ค่า PM2.5 เฉลี่ย 24 ชม. = 51 - 90 มคก./ลบ.ม.
คุณภาพอากาศปานกลางถึงดี
ค่า PM2.5 เฉลี่ย 24 ชม. น้อยกว่า 51 มคก./ลบ.ม.
ข้อมูล: กรมควบคุมมลพิษ
ค่าฝุ่น PM2.5 เฉลี่ย 24 ชั่วโมง @ สถานีวัดคุณภาพอากาศบางขุนเทียน พฤศจิกายน 2562 - กุมภาพันธ์ 2563 วันอากาศแย่สุดมีค่าฝุ่นสูงสุด = 96 ไมโครกรัม/ลูกบาศก์เมตร สูงกว่ามาตรฐานไทย 2 เท่าและองค์การอนามัยโลก 4 เท่า
องค์การอนามัยโลก เผยว่าทุกปี คนราว 7,000,000 ทั่วโลกเสียชีวิตเพราะสัมผัสมลพิษทางอากาศสะสม
ปัญหาฝุ่นเป็นเรื่องธรรมชาติที่เราเปลี่ยนแปลงไม่ได้จริงหรือ?
ปัญหา PM2.5 เกิดจากทั้งปัจจัยทางธรรมชาติและมนุษย์
แหล่งกำเนิดฝุ่นควัน
สภาพอากาศและสภาพภูมิศาสตร์ในพื้นที่
2 อย่างนี้ทำให้แต่ละภูมิภาคเจอปัญหาฝุ่นต่างช่วงเวลากัน
ภาคกลาง: พฤศจิกายน - พฤษภาคม
ภาคเหนือ & ตะวันออกเฉียงเหนือ: มกราคม - พฤษภาคม
ภาคใต้: กรกฎาคม - กันยายน
เมื่อฤดูฝุ่นมาถึง รัฐไทยทำอะไรบ้าง?
ป้องกัน
รุกลด
ปี 2561 คณะรัฐมนตรีได้ยกระดับให้ปัญหาฝุ่นควันเป็นวาระแห่งชาติที่ต้องเร่งแก้ไข
แต่เราก็ยังเจอปัญหาฝุ่นอยู่
ข้อมูล: สวนดุสิตโพล สำรวจความคิดเห็นประชาชน 2563
คนไทย 6 ใน 10 คน มองว่า PM2.5 เป็นปัญหาเร่งด่วนและไม่พึงพอใจการรับมือของภาครัฐ
การรับมือวันนี้อาจยังไม่พอ
ผู้เชี่ยวชาญต่างเห็นตรงกันว่าการรับมือวันนี้ยังขาด 4 องค์ประกอบ
การบูรณาการ
ปีนี้คณะกรรมการแก้ไขปัญหาฝุ่นได้เชิญหน่วยงานรัฐ 54 แห่งที่เกี่ยวข้องมาประชุม
งบประมาณ
ไม่มีการตรวจสอบงานของเครือข่ายดับไฟป่าเหนือ 1,000 แห่งที่ได้งบแผ่นดิน ขณะที่ชุมชนที่อาศัยร่วมกับป่าต้องเปิดรับเงินบริจาคอุปกรณ์ดับไฟ
องค์ความรู้
แม่ฮ่องสอนอ่วมฝุ่น! แต่มีแค่ 1 ตำบลที่มีสถานีวัดคุณภาพอากาศ!
การทำงานต่อเนื่อง
แผนแก้ PM2.5 ปี 64 เสนอเข้าครม.แค่ 1 เดือนก่อนฝุ่นบุกกรุง!
เรารับมือ PM2.5 เหมือนกับภัยพิบัติชั่วคราว
บัณรส บัวคลี่, สภาลมหายใจเชียงใหม่
“
อันดับแรกกระบวนทัศน์คุณต้องชัดเจนอยู่ก่อนว่าคุณกำลังรับมือกับปัญหาอะไร ถ้าคุณตีความว่าปัญหาฝุ่นมันคือภัยพิบัติ มันมาแล้วก็ไป แต่ปัญหา PM2.5 เหมือนยักษ์ที่หลับอยู่ มันเกี่ยวข้องกับโครงสร้าง การผลิตและพฤติกรรมของสังคมที่พัฒนาอย่างไม่ยั่งยืนซึ่งต้องสร้างการเปลี่ยนแปลงตลอดทั้งปี เรื่องนี้จึงไม่ใช่การรับมือปัญหาเพียงชั่วคราวที่แก้ได้เฉพาะหน้าไม่กี่เดือน
”
หรือเราควรมีเครื่องมือแก้ปัญหาฝุ่นโดยเฉพาะ
คนไทยกำลังร่วมกันผลักดันกฎหมายอากาศสะอาด
1.
รับรองสิทธิที่จะหายใจอากาศสะอาดเป็นสิทธิพื้นฐานของประชาชนอย่างเป็นทางการ
2.
เป็นเครื่องมือใหม่ให้หน่วยงานรัฐใช้ทำงานเรื่องมลพิษทางอากาศหรือตั้งหน่วยงานใหม่เพื่อทำหน้าที่โดยเฉพาะ
3.
รับรองสิทธิที่จะเข้าถึงข้อมูลเกี่ยวกับคุณภาพอากาศและยกระดับมาตรฐานคุณภาพอากาศให้ได้มาตรฐานสากล
4.
สร้างแหล่งเงินสำหรับทำงาน โดยกำหนดแรงจูงใจและค่าปรับให้ภาคส่วนต่างๆ ร่วมกันสร้างอากาศสะอาด
ข้อมูล:
1.ร่างพ.ร.บ.กำกับดูแลการจัดการอากาศสะอาดเพื่อสุขภาพแบบบูรณาการ โดย เครือข่ายอากาศสะอาด
2.ร่างพ.ร.บ.การบริหารจัดการเพื่ออากาศสะอาด โดย หอการค้าไทยและเครือข่าย
ปัจจุบัน กฎหมายอยู่ในขั้นส่งร่างเข้าสภาผู้แทนราษฎรเพื่อพิจารณาและประยุกต์เป็นพระราชบัญญัติ
ชวนนึกฝันถึงวันที่มีกฎหมายอากาศสะอาด…จะเกิดอะไรบ้าง
กฎหมายจะช่วยเติมเต็มการคุ้มครองสิทธิที่จะหายใจอากาศสะอาดของคุณจากกฎหมายสิ่งแวดล้อมที่มีอยู่และเพิ่มช่องทางเรียกร้องความยุติธรรมให้สมบูรณ์ขึ้น
ยกตัวอย่าง: ธราธร มอเตอร์ไซค์รับจ้าง รู้สึกไม่สบาย สันนิฐานว่าเป็นผลจากมลพิษทางอากาศ
เขาสามารถอ้างให้รัฐรับรองและคุ้มครองสิทธิหายใจอากาศสะอาดได้ตามกฎหมายอากาศสะอาด
(มาตรา 15)
สามารถขอให้องค์กรเอกชนที่ให้ความช่วยเหลือกลุ่มคนเปราะบางช่วยดำเนินคดีและเรียกค่าสินไหมทดแทน/ค่าเสียหายได้
ธราธรสามารถเป็นตัวแทนฟ้องคดีแทนมอเตอร์ไซค์รับจ้างคนอื่นๆ ตามการดำเนินคดีแบบกลุ่มให้คนอื่นได้รับผลชดเชยเดียวกัน
เมื่อศาลพิจารณาแล้ว หน่วยงานรัฐหรือเอกชนที่ถูกฟ้องต้องยุติกิจกรรมการก่อให้เกิดหมอกควันพิษ (มาตรา 16)
หมายเหตุ: หากเป็นกรณีหมอกควันข้ามพรมแดน ผู้ฟ้องไม่จำเป็นต้องพิสูจน์ว่าตนป่วยจากสาเหตุฝุ่นควัน แต่ผู้ก่อมลพิษมีภาระต้องพิสูจน์ว่าไม่ได้เป็นผู้ก่อปัญหาฝุ่น
กฎหมายที่ประชาชนผลักดัน แล้วหน่วยงานรัฐเห็นด้วยไหม
“
ผมเชื่อว่ากฎหมายตัวนี้มีจุดประสงค์ดี กรมโรงงานอุตสาหกรรมมีบทบาทเฝ้าระวังและติดตามการเกิดมลพิษด้วยเครื่องมือทางกฎหมายที่มี ปัญหา PM2.5 เป็นปัญหาที่ภาคอุตสาหกรรมรับทราบแล้วและทำงานร่วมกันมาตลอด
”
ศุภกิจ บุญศิริ, รองอธิบดีกรมโรงงานอุตสาหกรรม
อรรถพล เจริญชันษา, อธิบดีกรมควบคุมมลพิษ
“
โดยหลักการ ผมเห็นด้วยอยู่แล้ว แต่เราตั้งอยู่บนหลักการว่ากฎหมายหนึ่งควรจะครอบคลุมหลายประเด็น เรากำลังผลักดันพ.ร.บ.ส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมเพื่อจัดการครอบคลุมมลพิษทุกเรื่อง เช่น น้ำเสีย ขยะและอากาศ เราจะเอาเนื้อหาสาระของพ.ร.บ.อากาศสะอาดมาบรรจุด้วยเพราะมลพิษทุกด้านมีความสะอาดไม่ยิ่งหย่อนกัน
”
กฎหมายเป็นเครื่องมือหนึ่งในบรรดาเครื่องมือมากมาย แต่สิ่งหนึ่งที่คนไทยมีมาตลอด คือ สิทธิที่จะหายใจอากาศสะอาด ซึ่งเป็นสิทธิในสุขภาพและชีวิตที่ติดตัวทุกคนมาตั้งแต่เกิดตามหลักสิทธิมนุษยชน
“
แม้ว่าทุกวันนี้ระบบกฎหมายไทยยังไม่เคยรับรองสิทธิที่จะหายใจอากาศสะอาดอย่างเป็นทางการ แต่มันเป็นสิทธิขั้นพื้นฐานตามรัฐธรรมนูญของไทยและสากล รัฐจึงไม่มีเหตุผลที่จะละเลยปัญหา PM2.5 อย่างไรก็ตาม สิ่งสำคัญที่เราอยากเห็นที่สุด คือ การที่พวกเราคนไทยตระหนักว่าสิทธิที่จะหายใจนั้นเป็นสิทธิของพวกเรา
ทีมร่างกฎหมาย, เครือข่ายอากาศสะอาด
”
ท่ามกลางฝุ่นควัน สิทธิที่จะหายใจไม่ได้หายไปไหน…คุณหาเจอแล้วหรือยัง
เป็นหูเป็นตา ติดตามการทำงานของรัฐ
แผนพัฒนาอากาศสะอาด ปี 2564 - 2570 ของประเทศไทย
มาตรการ
หน่วยงานหลัก
ข้อมูล: แผนปฏิบัติการขับเคลื่อนวาระแห่งชาติการแก้ไขปัญหามลพิษด้านฝุ่นละออง 2562 - 2567, แผนเฉพาะกิจเพื่อการแก้ไขปัญหามลพิษด้านฝุ่นละออง, ที่ประชุมคณะกรรมการสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ 20 กรกฎาคม 2563
โดย ณิชา เวชพานิช , สปัญญา ศรีสุข และ วิถี ภูษิตาศัย
แปล ณัชชา เวชพานิช
ผลงานชิ้นนี้ได้รับการสนับสนุนการผลิตจากทุนรายงานข่าวสิ่งแวดล้อม โดย Stockholm Environment Institute (Asia) ผลงานไม่จำเป็นต้องสะท้อนความเห็นขององค์กรและผู้สนับสนุน
ขอบคุณ: กฤษฎิ์ บัวเผื่อน, คณะกรรมาธิการวิสามัญพิจารณาศึกษาแนวทางการป้องกันและแก้ไขปัญหาฝุ่นละอองขนาดเล็กอย่างเป็นระบบ สภาผู้แทนราษฎร, เครือข่ายอากาศสะอาด, ธราธร อินทรเทพและ GRAB สันทนาการ Family, นุชนารถ แท่นทอง, ไพสิฐ พานิชกุล, ศุภกิจ บุญศิริ, สภาลมหายใจเชียงใหม่, อรรถพล เจริญชันษา, GISTDA