พื้นที่สีเขียว: ความหนาแน่นประชากรต้นไม้ (ไม่เพียงพอ) ต่อจำนวนหัวคนในเมือง

เชื่อเหลือเกินว่า ชาวกรุงหลายคนเคยสะเทือนใจ ตั้งคำถาม หรือบ่นออกมาเสียงดังๆ เมื่อได้เห็นต้นไม้ข้างทางกลายสภาพเป็นสี่เหลี่ยมคางหมู ราวกับว่ามีคนเอาไม้บรรทัดมาทาบแล้วใช้กรรไกรตัดตามรูปทรง

การตัดต้นไม้ในลักษณะนี้ ไม่ใช่แค่สร้างผลกระทบทางทัศนียภาพ แต่มันคือการลดทอน “พื้นที่สีเขียว” ลง นั่นหมายถึงคันร่มธรรมชาติที่ทำหน้าที่กรองแสงแดด เครื่องกรองอากาศที่ทำหน้าที่ฟอกก๊าซพิษ กำลังลดจำนวนลงจากเมืองกรุง

ในช่วงเดือน ม.ค.-มี.ค.2561 ชาวกรุงเทพต้องเผชิญหน้ากับวิกฤตหมอกควันอย่างต่อเนื่อง ณ ช่วงเวลานั้นไม่อาจมีใครทำอะไรได้นอกเหนือจากภาวนารอให้ฝนตกลงมา ซึ่งหากเรามีต้นไม้มากเพียงพอ สถานการณ์คงจะไม่เลวร้ายอย่างที่ผ่านมา

รายงานจาก มหาวิทยาลัยคอลเลจลอนดอน (University College London)[1] พบว่าต้นไม้ทั้งในและนอกตัวเมืองลอนดอนจำนวน 8,421,000 ต้น สามารถดูดซับก๊าซคาร์บอนไดออกไซด์ต่อเฮกตาร์ เทียบเท่ากับที่ต้นไม้ใหญ่ในป่าฝนได้เลยทีเดียว

แน่นอนว่าลอนดอนคือ 1 ใน 10 ของประเทศที่มีปัญหาฝุ่นควันรุนแรง และยังเป็นหนึ่งในเมืองที่มีการปล่อยคาร์บอนไดออกไซด์มากที่สุดในโลก ข้อมูลระบุว่า หากมีการลงทุนกับต้นไม้และระบบนิเวศในเมือง ชาวลอนดอนจะได้ประโยชน์จากระบบนิเวศนี้คิดเป็นมูลค่า 130 ล้านปอนด์/ปี หรือประมาณปีละ 5,700 ล้านบาท

แล้วพื้นที่สีเขียวในประเทศไทย มีปริมาณมากน้อยแค่ไหนกัน ?

ปริมาณก๊าซเรือนกระจกที่ต้นไม้ในกรุงลอนดอนดูดซับได้

การปล่อยคาร์บอนฟุตพรินท์/คน ของเมืองต่างๆ

เมือง	ประเทศ	คาร์บอนฟุตพรินท์/คน (ตัน/CO2)	จำนวนประชากร	คาร์บอนฟุตพรินท์ (เตตริกตัน/CO2)	ลำดับโลก	อันดับในประเทศ
Seoul	South Korea	13.0 ±2.4	21,254,000	276.1 ±51.8	1	1
Guangzhou	China	6.1 ±1.0	44,309,000	272.0 ±46.2	2	1
New York	USA	17.1 ±5.5	13,648,000	233.5 ±75.4	3	1
Hong Kong SAR	China	34.6 ±6.3	6,029,000	208.5 ±37.8	4	1
Los Angeles	USA	14.6 ±3.2	13,482,000	196.4 ±43.7	5	2
Shanghai	China	7.6 ±1.9	23,804,000	181.0 ±44.6	6	2
Country of Singapore	Singapore	30.8 ±6.5	5,235,000	161.1 ±34.1	7	1
Chicago	USA	21.1 ±5.1	7,260,000	152.9 ±37.2	8	3
Tokyo/Yokohama	Japan	4.0 ±0.6	32,999,000	132.8 ±21.4	9	1
Riyadh	Saudi Arabia	20.7 ±4.6	5,747,000	118.8 ±26.4	10	1
Dubai	UAE	22.3 ±6.2	4,971,000	110.8 ±31.0	11	1
Wuxi	China	9.2 ±2.1	12,010,000	110.4 ±25.8	12	3
Johannesburg	South Africa	9.5 ±1.8	11,049,000	105.2 ±19.9	13	1
Tehran	Iran	8.2 ±2.2	12,671,000	104.4 ±28.2	14	1
Moscow	Russia	6.9 ±1.6	14,453,000	99.5 ±22.5	15	1
London	UK	10.4 ±2.3	9,486,000	98.9 ±21.8	16	1
Benha	Egypt	2.5 ±0.5	34,556,000	87.2 ±15.6	17	1
Beijing	China	4.2 ±1.0	19,919,000	83.7 ±19.1	18	4
Jakarta	Indonesia	2.3 ±0.4	36,351,000	83.7 ±15.6	19	1
Al–Ahmadi	Kuwait	29.9 ±7.2	2,697,000	80.6 ±19.3	20	1
Samut Prakan	Thailand	5.3 ±1.2	15,083,000	80.0 ±17.9	22	1

ที่มา: http://citycarbonfootprints.info

พื้นที่สีเขียวประเทศไทยยังต่ำกว่าเกณฑ์

องค์การอนามัยโลก (WHO) ที่กำหนดว่าเมืองที่มีสิ่งแวดล้อมที่ดีควรมีพื้นที่สีเขียวอยู่ที่ 9 ตารางเมตร/คน

ข้อมูลจากสำนักงานสวนสาธารณะ กรุงเทพมาหนคร (กทม.) ระบุว่า กรุงเทพมีสวนสาธารณะ 7 ประเภท (สวนหย่อมขนาดเล็ก, สวนหมู่บ้าน, สวนชุมชน, สวนระดับย่าน, สวนระดับเมือง, สวนถนน, สวนเฉพาะทาง) รวมแล้วที่ 6.43 ตร.ม./คน (ข้อมูล ณ วันที่ 6 ตุลาคม 2560)

เทียบจากเกณฑ์ของ WHO แล้ว พื้นที่สีเขียวทั้งในกรุงเทพฯ ยังถือว่าต่ำกว่าเกณฑ์มาตรฐาน และยิ่งต่ำกว่าพื้นที่สีเขียวในประเทศพัฒนาแล้วอื่นๆ เช่น บราซิล (52 ตารางเมตร/คน) สหรัฐฯ (23.1 ตารางเมตร/คน) แคนาดา (12.6 ตารางเมตร/คน)

ข้อมูลจากองค์การสหประชาชาติ (UN) ระบุว่า 54% ของประชากรทั่วโลกอาศัยในเมืองใหญ่ในปี 2557[2] โดยจะมีประชากรเคลื่อนย้ายเข้ามาอยู่ในเมืองเพิ่มขึ้นเป็น 66% ในปี 2593 หรือคิดเป็น 2 ใน 3 ของประชากรทั่วโลก โดยทวีปเอเชียและแอฟริกาจะมีการไหลเข้าของประชากรสู่เมืองในอัตราสูง

สถานการณ์ในไทยเป็นไปในทิศทางเดียวกับสถานการณ์โลก โดยประชากรหลั่งไหลเข้าสู่เมืองเป็นจำนวนมากในช่วง 5 ทศวรรษที่ผ่านมา ข้อมูลจากนโยบายและแผนการส่งเสริมและรักษาคุณภาพสิ่งแวดล้อมแห่งชาติ พ.ศ. 2560 – 2579[3] กระทรวงทรัพยากรธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม (ทส.) ระบุว่า ประเทศไทยมีประชากรเมืองจำนวน 22.42 ล้านคน หรือ 31.44% ของจำนวนประชากรทั่งประเทศที่อาศัยอยู่ในพื้นที่เมืองและเทศบาล ในปี 2558 เป็นผลให้มีพื้นที่ชุมชนและสิ่งปลูกสร้างเพิ่มขึ้น และพื้นที่เกษตรกรรมลดลง

จึงยังเป็นความท้าทายว่า เมืองจะมีพื้นที่สีเขียวเพียงพอในการรองรับจำนวนประชากรที่เพิ่มขึ้นในอนาคต และสร้างคุณภาพสิ่งแวดล้อมได้ดีเพียงใด

‘เมืองทำให้เรา จน อ้วน โสด’

ดร.นิรมล กุลศรีสมบัติ หัวหน้าโครงการเมืองเดินได้ เมืองเดินดี (Good Walk) ศูนย์ออกแบบและพัฒนาเมือง (UddC) จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย เคยกล่าวไว้ว่า เมืองทำให้เรา จน อ้วน โสด

หากคลี่ข้อมูลในแต่ละประเด็นจะพบว่า

จน: ข้อมูลจากสำนักงานสถิติแห่งชาติปี 2555 ระบุว่าคนกรุงเทพฯ มีค่าใช้จ่ายในการเดินทางประมาณ 20% ของรายได้ทั้งหมด

อ้วน: ผังเมืองเอื้อให้เราไม่อยากเดิน ขยับร่างกาย หรือแม้แต่ขี่จักรยานไปทำงาน เพราะมีสวนสาธารณะที่ห่างไกลและไม่เพียงพอ และการเดินทางในแต่ละวันยังยาวนานจนหลายคนกลับบ้านแล้วไม่อยากลุก

โสด: ในเมืองไม่มีกิจกรรมอะไรให้ทำนอกจากเดินห้างฯ หรือคาเฟ่ แถมร้านที่ว่าต้องใช้ความพยายามฝ่ารถติดเข้าไปในเมือง ด้วยการจราจรคึกคักแบบนี้ หลายคนขอนอนนิ่งๆ อยู่บ้านชาร์ตพลัง (เพื่อออกไปรบกับสนามจราจร) ในวันพรุ่งนี้จะดีกว่า

นอกจากนี้ ข้อมูลจาก WHO ซึ่งเผยแพร่ในเดือน พ.ค. 2561 ระบุว่า 9 ใน 10 ของประชากรโลก หรือกว่า 7 ล้านคนต่อ/ปี ตายเพราะมลพิษทางอากาศ โดย 88% ของผู้เสียชีวิตอยู่ในประเทศที่มีรายได้ปานกลางถึงน้อย และมีการกระจุกตัวอยู่ในแปซิฟิคตะวันตกและเอเชียตะวันออกเฉียงใต้

ขณะที่รายงานจากนักวิจัยและคณะกรรมการจาก The Lancet วารสารทางการแพทย์ เผยแพร่เมื่อเดือนต.ค. 2560 ระบุว่า มีประชากร 9 ล้านคน/ปี ที่เสียชีวิตจากมลพิษทางสิ่งแวดล้อม นับเป็นตัวเลขที่มากกว่าการตายจากสงคราม อุบัติเหตุบนท้องถนน และการขาดสารอาหารรวมกัน

ด้วยจิ๊กซอว์ทั้งหมด ต่อไปที่เห็นต้นไม้ถูกตัดอย่าง “เอาไม้บรรทัดทาบ” เราคงไม่อาจอยู่เฉย แค่หงุดหงิด หรือเสียใจเพียงเพราะทัศนียภาพเป็นพิษได้

แต่ทุกกิจกรรมหรือนโยบายเกี่ยวกับการบริหารต้นไม้ในเมือง จะผูกร้อยเชื่อมกันตั้งแต่ปัญหาสุขภาพ สิ่งแวดล้อม รวมถึงการทำเมืองให้ “เฮลตี้” รองรับประชากรที่เคลื่อนเข้ามาใช้ชีวิตในเมืองที่มีแต่จะเพิ่มขึ้นทุกทีๆ ด้วย

อย่าตัดต้นไม้ในเมืองอย่างเรี่ยราดอีกเลย

[1] http://www.treeconomics.co.uk/wp-content/uploads/LONDON-I-TREE-ECO-REPORT-151202.pdf
[2] http://www.un.org/en/development/desa/news/population/world-urbanization-prospects-2014.html
[3] http://www.onep.go.th/wp-content/uploads/env-policy-60-79.pdf/