Interview

“ต้นไม้ คือความผูกพันระหว่างชีวิตของคนกับธรรมชาติ” เป็นมุมมองผ่านแว่นของนักอนุรักษ์ อย่าง พระครูสุจิณนันทกิจ หรือ พระสมคิด จรณธมฺโม เจ้าอาวาสวัดโป่งคำ ต.ดู่พงษ์ อ.สันติสุข จ.น่าน พระครูสมคิด ยกตัวอย่างว่า หากไปศึกษาดูในแต่ละท้องถิ่น ซึ่งมีความรู้อยู่บนฐานธรรมและใช้องค์ความรู้ภูมิปัญญาจะพบว่า มีทั้งครูที่รู้เรื่องต้นไม้ มีทั้งหมอที่ใช้ต้นไม้เป็นยา มีทั้งช่างถักทอที่เอาต้นไม้ไปเป็นเส้นด้ายหรือสี หรือกระทั่งศิลปินที่เอาต้นไม้ไปทำเครื่องดนตรี อย่างไรก็ดี หากเป็นนายทุนมองก็จะคิดว่าต้องเอาไปแปรรูปสร้างมูลค่าที่มากขึ้น ถ้าเป็นรัฐมองก็จะให้คนอื่นทำแล้วเก็บภาษี ส่วนชาวบ้านเขาไม่มีความรู้เรื่องเหล่านี้ ใครมาชวนทำอะไรเขาก็ทำ  สำหรับ “พระครูสมคิด” ท่านมองว่าต้นไม้เป็น “ตำรา” เป็นองค์ความรู้ไปปลูกฝังให้คนสำนึกเห็นคุณค่าของสิ่งเหล่านี้ นั่นคือจุดเริ่มต้นของแนวคิดพัฒนาให้ “วัดโป่งคำ” เป็นศูนย์เรียนรู้ พระสมคิด เล่าว่า ความได้เปรียบของสังคมเรา คือมีฐานวัฒนธรรมความเชื่อที่ค่อนข้างเข็มแข็งต่อผู้นำทางจิตวิญญาณ มักให้ความเชื่อถือกับพระ และให้ความสำคัญกับวัด เปรียบเสมือนบ่อเกิดความรู้ของชุมชนในแต่ละพื้นที่ จึงเกิดความคิดที่จะใช้วัดเป็นพื้นที่ให้คนได้เรียนรู้ และพยายามทำวัดให้เป็นมากกว่าวัด ในบทบาทหนึ่งจะเป็นเรื่องของความเชื่อ การปลูกฝังเรื่องบาปบุญคุณโทษ แต่อีกบทบาทหนึ่งจะเป็นเวทีเรียนรู้ของคน สร้างจิตวิญญาณให้เกิดสำนึกที่มีต่อธรรมชาติและสิ่งแวดล้อม “พระอาจารย์เลยทำวัดให้เป็นศูนย์การเรียนรู้ เช่น อยากเรียนรู้เรื่องต้นไม้ เราก็สามารถอธิบายให้เข้าใจได้ตั้งแต่ความสำคัญที่เป็นคุณค่า และที่จะส่งผลให้เกิดมูลค่า พืชกับการดำรงวิถีของคนจะให้เกิดความยั่งยืนมั่นคงถาวรได้ต้องทำอย่างไร ทำไปทำมาระยะหลังทั้งชาวบ้านและหน่วยงานองค์กรที่เกี่ยวข้องต่างให้ความสนใจ ที่นี่เลยถูกยกระดับจากวัดกลายเป็นศูนย์ส่งเสริมการเรียนรู้ของคนในชุมชน” อย่างไรก็ตาม […]

“ต้นไม้มีความศักดิ์สิทธิอยู่ในตัว” คือคำกล่าวของ พระครูสุจิณนันทกิจ หรือ พระสมคิด จรณธมฺโม เจ้าอาวาสวัดโป่งคำ ต.ดู่พงษ์ อ.สันติสุข จ.น่าน พระนักอนุรักษ์ ซึ่งพำนักอยู่ในเมืองน่านตลอดช่วงชีวิตในวัย 55 ปี พระสมคิด อธิบายว่า หากเราศึกษาสรรพคุณของต้นไม้บางต้น รากสามารถเป็นยา เปลือกสามารถเป็นสีย้อมผ้า ใบสามารถเป็นอาหาร ขณะที่ต้นไม้บางต้นคนโบราณจะสอนไว้ว่ามีสิ่งศักดิ์สิทธิอยู่ เมื่อเวลามีพระพุทธรูปที่หักหรือเสียผู้คนก็จะนำเอาไปฝากไว้ ส่วนคนอื่นก็จะไม่ไปแตะต้องต้นไม้ต้นนั้นเพราะเหมือนมีเทพรักษาแล้ว ผู้คนจะถือกันเช่นนี้ นอกจากนี้ ในบางวัฒนธรรม เมื่อผู้หญิงคลอดลูกออกมาก็จะนำเอารกมาฝังไว้กับต้นไม้ ซึ่งต่อมาจะกลายเป็นสัญลักษณ์ของบุคคลนั้น และเป็นบุคคลเดียวที่จะสามารถแตะต้องต้นไม้ต้นนี้ได้ สิ่งเหล่านี้คือความศักดิ์สิทธิที่อยู่บนฐานความเชื่อ ทว่า ความศักดิ์สิทธิเหล่านี้กลับถูกล้มล้างด้วยระบบอำนาจและทุน ที่ยิ่งชัดเจนมากขึ้นด้วยนโยบายการส่งเสริมพืชเศรษฐกิจในระยะหลัง “เมื่อก่อนโยมพ่อโยมแม่ของอาตมาได้ดูแลรักษาพื้นที่แห่งนี้ไว้ แต่วันดีคืนดีกลับมีคนถือกระดาษมา 1 แผ่น อ้างว่าป่าตรงนี้ได้รับการสัมปทานจากรัฐบาล ดังนั้นหน้าที่เดียวที่คุณทำได้คือรับจ้าง พระอาจารย์จึงจะชี้ให้เห็นว่า เมื่อไรก็ตามที่นายรัฐกับนายทุนสมสู่กันขึ้น ก็จะทำให้เกิดความฉิบหายวอดวายในบ้านเมือง วันนี้เราจึงต้องสร้างอำนาจใหม่ที่ขนานกันไป คืออำนาจของชุมชนที่รวมตัวกันเป็นเครือข่าย” แม้ไม่ต้องการชักชวนให้ชาวบ้านเกิดความงมงาย แต่อุบายและความเชื่อก็เป็นหนึ่งกลวิธีที่เกื้อหนุนงานอนุรักษ์ได้อย่างตรงเป้าประสงค์ หนึ่งในกิจกรรมที่พระสมคิดดำเนินมาก็คือจัดพิธี “เลี้ยงผีป่า” ปีละ 2 ครั้ง ในเขตผืนป่าที่ชุมชนได้ร่วมกันดูแลรักษา โดยเป็นในช่วงเดือนพฤษภาคมครั้งหนึ่ง ที่เรียกว่าปางเข้า หมายความว่ากำลังจะเข้าสู่ฤดูการเกษตร […]

เมื่อเอ่ยถึงปัญหาเขาหัวโล้น เชื่อได้ว่า “น่าน” ย่อมเป็นหนึ่งในจังหวัดที่ถูกสายตาจับจ้อง หรือตีตราว่าเป็นผู้สร้างปัญหาสิ่งแวดล้อมที่กินเวลามายาวนาน ตั้งแต่การทำลายป่าไปจนถึงหมอกควัน โดยทั้งหมดมีเกษตรกรตกเป็นจำเลย โจทย์ดังกล่าวกลายเป็นความท้าทายให้โครงการพัฒนาต่างๆ พุ่งเป้าเข้ามายังพื้นที่ตอนเหนือของประเทศนี้อย่างต่อเนื่อง โดยเฉพาะตลอดช่วงปีที่ผ่านมา มีการผุดโครงการอันมากมาย ไม่ว่าจะเป็นในแง่ของความสนใจที่ล้นหลาม หรือที่ทุ่มงบประมาณมหาศาลหลักพันล้าน เพื่อหวังคืนพื้นที่สีเขียวให้กับจังหวัดแสนเนิบนาบแห่งนี้ อย่างไรก็ตาม มุมมองจากสายตานักอนุรักษ์เจ้าของพื้นที่อย่าง พระครูสุจิณนันทกิจ หรือ พระสมคิด จรณธมฺโม เจ้าอาวาสวัดโป่งคำ ต.ดู่พงษ์ อ.สันติสุข จ.น่าน หนึ่งในพระนักพัฒนาผู้คร่ำหวอดในพื้นที่ ตลอดช่วงชีวิตวัย 55 ปี และเห็นแนวทางการแก้ปัญหามานักต่อนักจากหลากองค์กรหลายโครงการ กลับมีความคิดที่ต่างออกไป กล่าวคือ รู้สึกไม่เห็นด้วยกับโครงการปลูกป่าที่เข้ามา —– “ปลูก” ไม่สำคัญเท่า “ปล่อย” และ “ปาก” —– พระอาจารย์ กล่าวว่า จ.น่าน มีโครงการปลูกป่าเข้ามาในแต่ละปี ตั้งเป้ารวมแล้วเป็นแสนเป็นล้านต้น แต่ไม่เคยมีข้อมูลว่าต้นไม้ที่ปลูกไปแล้วเติบโตขึ้นมาได้จำนวนเท่าใด กลายเป็นการปลูกที่วนเวียนไปซ้ำแล้วซ้ำเล่า “เรื่องของป่าไม้ ถ้าเราเข้าใจเราไม่ต้องไปปลูกมัน การเพิ่มพื้นที่ป่าเราแค่ปล่อยป่าให้มันขึ้น ตรงไหนถ้าไม่ขึ้นก็ค่อยเข้าไปปลูก” พระสมคิด อธิบายในหลักการ “โครงการปลูกป่าเป็นเพียงเงื่อนไขที่ทำให้เราได้เห็นพลังของคน เป็นสัญญาว่าเรามาพร้อมกันแล้ว เราต้องมาดูแลปกป้องรักษาป่านะ […]